In Het Contract met de Natuur opent de Franse filosoof Michel Serres (foto) met een schilderij van twee duellerende mannen. De mannen staan tot hun knieën in het drijfzand en hoe feller ze vechten, hoe dieper ze zinken. In het Nederlandse publieke debat wordt vaak gesproken over 'de dialoog aangaan' (soms aangevuld met 'aan tafels zoals deze'). Dit gebeurde veelvuldig in de coronacrisis en heel soms ook in de klimaatcrisis, als een groep klimaatactivisten iets heeft gedaan wat ophef heeft veroorzaakt (ophef over de manier waarop ze de klimaatcrisis hebben aangekaart, niet over de klimaatcrisis zelf). Meestal zitten de dialoogpartners tegenover elkaar aan een tafel en lijkt het alsof er twee partijen verbaal met elkaar duelleren.
Maar, schrijft Serres, een dialoog heeft geen twee partners maar vier. Naast de twee gespreksdeelnemers is er nog een ‘gezamenlijke vriend’ die onzichtbaar aanwezig is, maar zonder wie de dialoog niet kan plaatsvinden, en een derde partner die ook onzichtbaar is, maar de gezamenlijke vijand van de andere drie. In het schilderij waar Serres aan refereert zijn dit de regels van het duel en de keuze van wapens enerzijds, en het drijfzand waarin de duellisten wegzakken anderzijds. Tijdens de coronacrisis moesten we bijvoorbeeld een gezamenlijke taal vinden om het met elkaar oneens te zijn, met woorden als anderhalvemetersamenleving, lockdown en aerosolen. Politici wezen ons op de vierde partner toen ze ons erop wezen dat met het virus niet valt te onderhandelen. Tegelijkertijd bleven de politici vooral met elkaar onderhandelen, leek elke lockdown als een totale verrassing te komen, zijn we nog steeds niet goed voorbereid op een eventuele volgende pandemie, en mogen we ons gelukkig prijzen dat de vierde partner zich terugtrok en voorlopig stilhoudt. Ook de eerste twee partners houden zich stil.
De mogelijkheid van een volgende pandemie is niet los te zien van die andere crisis. De Nederlandse Federatie voor Universitair Medisch Centra (NFU) schrijft op haar site: ‘De klimaatcrisis is op dit moment de grootste bedreiging voor de volksgezondheid. Daar bestaat over de hele wereld overeenstemming over. Klimaatverandering en milieuverontreiniging leiden tot steeds méér en andere zorgvragen, zoals de toename van infectieziekten, hittestress, mentale klachten, allergieën, longaandoeningen, hart- en vaatziekten en neurologische ziekten. Ook ontstaan er nieuwe ziekten die van dieren op mensen worden overgedragen en ‘tropische ziekten’ in andere delen van de wereld dan de tropen. Dit zorgt voor meer druk op de zorg en hogere kosten. De noodzaak om te verduurzamen is daarmee groter dan ooit.’ Als we de wetenschap moeten geloven neemt de kans op een volgende pandemie - een zoönose of een tropische ziekte in ons niet-tropische land - dus toe naarmate ons klimaat opwarmt.
Maar gelukkig hoeven we de wetenschap niet te geloven of zelfs naar haar te luisteren. Soms komt de wetenschap ongevraagd onze huiskamer binnen als er op het nieuws toevallig een shot langskomt van een spandoek met daarop ‘LUISTER NAAR KLIMAATWETENSCHAP’. Maar de derde partner gedraagt zich nog steeds zo dat we in onze gesprekken de wetenschap niet hoeven te betrekken. En zelfs als we het wel over wetenschap hebben, bijvoorbeeld gezondheidswetenschap of kunstmatige intelligentie, hebben we het doorgaans niet over ‘op dit moment de grootste bedreiging voor de volksgezondheid’. Wij, en voor een groot deel de media, de politiek, het bedrijfsleven en organisaties, bepalen de regels van 'het duel', om bij het beeld van Serres te blijven. Maar klimaatwetenschap waarschuwt ons dat we momenteel tot ons middel in de modder zijn weggezakt, steeds verder wegzakken, en dat als we op deze manier doorgaan we blij mogen zijn als ons hoofd boven de grond blijft. Maar wetenschappelijke instanties bepalen vervolgens wie zich daarover uit mag laten, hoe, en wanneer. Voor wie zich vanuit de harde boodschap van klimaatwetenschap toch uitspreekt op een manier die niet past binnen deze regels is academische vrijheid helaas niet vanzelfsprekend.
Wie kan de regels van het gesprek aanpassen zodat het past bij het gespreksonderwerp en hoe gaan we om met de vierde partner voordat deze zo oorverdovend luid is dat elk gesprek onmogelijk wordt? Het antwoord op deze vragen weet ik niet. Mijn eerste bevindingen hierover heb ik hier gepubliceerd. Maar eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat ik mij momenteel niet vrij voel mij uit te laten in het publieke debat, zelfs als mijn kernboodschap is dat we op onze hoede moeten zijn voor wetenschapserkenning en dat de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen op dit moment gevaar loopt en de 'adults in the room' volgens diezelfde wetenschap nog lang niet genoeg doen om deze toekomst veilig te stellen.
Sta me daarom toe af te sluiten met twee verwijzingen. Helaas is het momenteel zo dat wetenschap verkondigen ten koste kan gaan van het draagvlak dat nodig is om beleid te veranderen op een manier die volgens deze wetenschap nodig is. Dat klimaatverandering echt is, door ons is veroorzaakt en erg is beseft men inmiddels wel. Ik heb het over iets anders, dat ik elders misschien wel het meest gevaarlijke wetenschappelijke feit van onze tijd noemde: dat we de ergste effecten van de klimaatcrisis nog kunnen voorkomen als we nu handelen, dat we alle kennis, techniek, wetenschap en beleidskaders hebben om dit te doen, maar dat dit een radicale kanteling van het gesprek rondom klimaat vergt. En zelfs dit gesprek hebben we al eens gehad: toen we beseften dat er een gevaarlijk virus op ons af kwam, dat we daar om ons heen nog niet alle gevolgen van zagen, maar dat wetenschappers ons vertelden dat als we op dat moment geen lockdown zouden instellen, de gezondheidszorg niet overeind zou blijven. Ironisch staat voor iedereen nu eenzelfde soort boodschap te lezen op de site van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU): ‘Dit zorgt voor meer druk op de zorg en hogere kosten.’
In de fantastische documentaire Merchants of Doubt die de NPO zo snel mogelijk op primetime uit zou moeten zenden, worden degenen die de regels voor het gesprek over de klimaatcrisis voor een groot deel hebben bepaald geïnterviewd. Deze professionele handelaren in twijfel werkten eerst voor de tabaksindustrie en werden daarna door de fossiele industrie in dienst genomen om de energietransitie zo lang mogelijk in twijfel te trekken zonder dat dit ten koste ging van hun groene imago. De documentaire is gebaseerd op een gedegen onderzoeksboek en in de trailer zegt één van de auteurs: ‘Het gaat allemaal over het voorkomen dat je in de richting kijkt waar de actie plaatsvindt, namelijk naar de wetenschap.’ Laten we naar beneden kijken, naar de aarde onder ons en de modder waarin we wegzakken.
Bio
Dr. Mario Veen is interdisciplinair filosoof, is gepromoveerd op discursieve psychologie en technology assessment en doet sindsdien onderzoek naar onderwijs. Als existentieel journalist produceert hij de podcast Life From Plato's Cave. Mario schrijft op persoonlijke titel.
Reactie schrijven